Polikistik over sendromu (PKOS) doğurganlık çağındaki kadınların yaklaşık ‘unda görülen yaygın bir hastalıktır. Adet düzensizliği ve tüylenme de artış en önemli belirtileridir. Tüylenme artışı ve adet düzensizliği ilk adet görmeden itibaren başlar. Ergenlik dönmeinde kilo almayla birlikte yakınmalar daha da belirginleşir. Hastanın gördüğü adet adet sayısı azalır,. Normal bir kadında adet görme döngüsü 21-35 gündür. PKOS’lu olgularda adet görme sıklığı 35 günden daha fazla olur ve genellikle yılda 9 dan az adet görürler. Hastaların bir kısmı uzun süre adet göremeyebilir. Bununla beraber hastaların bazılarında adet düzensizliği görülmeyebilir, ancak bu adetler yumurtlamanın olmadığı anovulatuvar adetlerdir Bir kadında ilk adet gördükten sonraki iki üç yıl içinde adet düzensizliği görülmesi normaldir. Buna tüylenme eşlik ediyorsa PKOS’dan şüphelenmek gerekir. 20 li yaşlarda da devam eden sivilce ve erkek tipi saç dökülmesi de varsa PKOS’dan kuşkulanmmak gerekir.
PKOS tanısını koymak için PKOS’ dan kuşkulanılan olgularda adetin 2 -5 günleri arasında hormon incelemeleri ve yumurtalık uktrasonografisi yapılmalıdır. Yumurtalık ultrasonografisinde çok sayıda küçük kistler görülür, bununla beraber PKOS'lu olguların bir kısmında yumurtalıklar normal olabilir yani kist görülmeyeblir. Erkeklik hormonlarının ( androjenler) düzeyi genellikler artmıştır, ancak bazı olgularda normal de olabilir. Adet düzensizliği yada yumurtalıklarda kist oluşumu ve tüylenme yada androjenlerin artması PKOS tanısını koymak için yeterlidir. PKOS tanısını koymada androjen artışına yol açan diğer hastalıkların ve ilaç kullanımının da uygun testlerle dışlanması gerekir.
PKOS gelişiminde genetik ve çevresel etkenlerin (özellikle obezite ve insülin direnci)
etkileşimi onemlidir. PKOS hastalarında vücutta istenmeyen tüylenme, sivilcelenme, cillte yağlanma, saç dökülmesi, adet düzensizliği, infertilite( kısırlık) gibi fiziksel problemlerin yanında depresyon ve anksiyete şeklinde duygudurum bozuklukları da görülebilir. PKOS lu hastalarda önemli metabolik sorunlar da karşımıza çıkar. PKOS’ lu olgularda şeker hastalığı görülme sıklığı normal kadınlara göre 4-6 kat artmıştır, bu nedenle bu olgulara kan şekerleri normal olsa dahi şeker yükleme testi yapılarak şeker hastası olup olmadıkları araştırılmalıdır. Bununla beraber kardiyovasküler hastalıklar için risk etkenleri de önemli oranda artmıştır, Kötü kolesterol düzeyi artabilir, iyi kolesterol düzeyi azalabilir.
PKOS’un tanı ve tedavisi endokrinolog yonetiminde multidisipliner bir yaklaşımı ve
ergenlikten postmenapozal döneme kadar uzun süreli takibi gerektirir.Tedavi hastanın yakınmalarının giderilmesine ve uzun donem sağlık risklerinden korunmasına yöneliktir.
PKOS tedavisi belirtilere ve hastanın çocuk isteğine göre farklılıklar gösterir. Bununla beraber yaşam tarzi değişikliği tedavinin en önemli bileşenidir PKOS’lu olguların yaklaşık yarısı şişmandır. Şişman PKOS’lu olgularda insülin direnci ön plandadır. Bu nedenle şişman olgularda tedavide birincil hedef kilo kaybıdır. Kilo kaybı sonucu insülin direnci azalacağı için erkeklik hormonları azalır. Yaklaşık %5 -10 luk bir kilo kaybı PKOS’lu olgularda adet düzensizliğini büyük oranda düzeltir. Kilo kaybı yumurtlamanın sağlıklı olmasını sağlar ve gebelik olasılığını arttırır. Bunun yanı sıra tüylenmenin ve sivilcenin düzelmesinde de yararlı olur. Kilo kaybı için düşük kalorili dengeli bir diyet ve haftada yapılacak 150 dakikalık bir egzersiz yeterlidir. Bu şekilde ayda ortalama 2-4 kg verilir. Kilo vermek sabır gerektiren bir durumdur, önemli olan hızlı değil kalıcı kilo vermektir.
Tüylenme tedavisinde mekanik ve ilaç tedavileri uygulanır. Hafif olgularda mekanik tedaviler (tıraş, ağda, lazer epilasyon, solüsyonlar) uygulanır. Bu mekanik tedaviler içinde hasta kendisine uygun olanı yapabilir. Bilinenin aksine tıraş etmek yeni kıl oluşumunu arttırmaz. Lazer epilasyon uygulayan kadınlarda da tedaviden 2 yıl sonra yeni kıllar çıkabilir. Kıl döngüsü 6-12 ay olduğu için ilaç tedavisinin etkisi en az 6 ayda ortaya çıkar. Bu nedenle ilaç tedavisiyle beraber mekanik tedavi aynı anda uygulanır. İlaç tedavisiyle tüylenme tamamen düzelmez, ilaç bırakıldığında tekrar ortaya çıkar. İlaç tedavisi olarak ilk seçenek doğum kontrol hapları kullanılır, ağır olgularda doğum kontrol haplarına erkeklik hormon düzeyini azaltan ilaçlar eklenebilir. Tedavi ortalama 2-3 yıl sürer. Sigara oral kontraseptiflerin kalp damar hastalıkları üzerine olan olumsuz etkilerini arttırır, bu nedenle bu olguların sigara içmemeleri önerilir. Tedaviye yanıt olarak epilasyon sıklığının azalır, kılın rengi açılır, kıl incelir ve daha yumuşak olur.
PKOS’lu olgular da adet düzensizliği vardır ve çocuk sahibi olamamaktan yakınırlar. Adet düzensizliğini düzeltmek için doğum kontrol hapları kullanılır. Doğum kontrol hapları hem tüylenmeyi hem de adet düzensizliğini düzeltir. Çocuk sahibi olmak isteyen kadınlarda doğum kontrol hapları kullanılmaz. Çocuk sahibi olamayan olgularda aşılama ve daha sonra tüp bebek tedavisi uygulanır. Ancak her olguda bu tedaviler başarılı olmayabilir.
PKOS’lu olgularda Tip 2 şeker hastalığı sıklığı artmıştır. Yaşam tarzı değişikliği sonucu şeker hastalığı olma olasılığı yaklaşık X oranında azalır. Şeker hastalığı olan yada şeker hastalığına aday olgularda metformin adı verilen şeker hastalarında kullanılan bir ilaç da kullanılır. Metformin insülin direncini azaltarak serum erkeklik hormon düzeylerini azaltır. PKOS’lu olguların birinci derece akrabalarında da şeker hastalığı riski artmıştır. Bu nedenle PKOS’lu olguların babaları ve erkek kardeşleri dahil birinci derece akrabaları da şeker hastalığı açısından taranmalıdır.
