HİPOGLİSEMİ (KAN ŞEKERİ DÜŞÜKLÜĞÜ)

Kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi), kan şekerinin belirti yapacak kadar düşük olmasıdır. Şeker hastalığı olan ve olmayan hastalarda kan şekeri düşüklüğü yapan eşik kan şekeri değerleri, klinik tablo ve tedavi  yaklaşımları farklı olduğundan kan şekeri düşüklüğü, iki bölümde söz edilecektir: 1. Şeker  hastalığı olmayanlarda kan şekeri düşüklüğü, 2. Şeker hastalığı olanlarda kan şekeri düşüklüğü. Şeker hastalığı olanlarda sık görülmesine rağmen, şeker hastalığı olmayanlarda daha seyrek görülür.

ŞEKER  HASTALIĞI OLMAYAN  KİŞİLERDE KAN ŞEKERİ DÜŞÜKLÜĞÜ

Şeker hastalığı nedeniyle tedavi almayan kişilerde kan şekeri düşüklüğü genellikle sık rastlanılan bir durum değildir. Kan şekeri düşüklüğünün bir hastalık olarak tanımlanabilmesi için tek başına düşük kan şekerinin saptanması yeterli değildir. Düşük kan şekerinin gösterilmesi gerekli olmakla birlikte, kişide düşük kan şekerine bağlı belirtilerin olması ve bu belirtilerin şeker alımı ile düzelmesi gereklidir.

Kan şekeri düştüğünde hangi belirtiler olur ?

• -Acıkma hissi
• -Halsizlik
• -Çarpıntı
• -Titreme
• -Terleme
• -Kaygı
• -Sinirlilik
• -Dilde, dudakta ve ellerde uyuşma

Kan şekeri daha da düşerse;

• -Görme bozukluğu
• -Düşünememe
• -Baş dönmesi
• -Konuşma bozukluğu
• -Bilinç bulanıklığı
• -Baygınlık

oluşabilir. Bunun nedeni beyne yeterince şekerin gitmemesidir. Şeker beyinde enerji kaynağı olarak kullanılır.

Kan şekeri düşüklüğü nedenleri nelerdir ?

• - İlaçlar (başta kan şekeri düşürücü ilaçlar, kinidin)
• -Yoğun alkol tüketimi
• -Ciddi karaciğer ve böbrek hastalıkları
• -Uzun süreli açlık ya da anoreksiya nervosa gibi yeme bozuklukları hastalıkları
• -Aşırı insülin salgılayan pankreas tümörleri (insülinoma) veya aşırı şeker tüketen bazı tümörler
• -Kan şekeri düşüklüğüne neden olan bazı hormonal hastalıklar

Yemek sonrası kan şekeri düşüklüğü

Bazı kişilerde şekerden zengin bir öğünden, sonrada tok olmasına rağmen, kan şekeri düşüklüğü olabilir, bunun nedeni  pankreastan ihtiyaçtan fazla insülin salgılanmasıdır, buna tokluk kan şekeri düşüklüğü veya tepkisel (reaktif) hipoglisemi denir. Bu olay bazen ameliyatta midesi küçültülmüş kişilerde de görülebilir.

Kan şekeri düşüklüğüne nasıl tanı konur ?

Çoğu kişide kan şekeri 70 mg/dl’nin altına düştüğü zaman kan şekeri düşüklüğü belirtileri oluşur. Bazı kişilerde bu değer alt düzeyde olabilir. Kan şekeri düşüklüğü tanısında, kan şekeri  düşüklüğü belirtilerinin olması, bu belirtiler  olduğunda, kan şekerinin 50 mg/dl  altında olması, şeker verildiği zaman  bu belirtilerin düzelmesi önemlidir. Şeker  hastası olamayan kişilerde, şeker düşüklüğü belirtileri olduğu zaman ölçülen kan şekeri 70mg/dl üzerinde ise, kan şekeri düşüklüğü düşünülmez. Kan şekeri düşüklüğü tanısı parmak ucundan ölçülen şekerle konulamaz. Kan şekeri düşüklüğü belirtileri olmadan, kan şekeri düşüklüğü saptandığında bunun yalancı kan şekeri düşüklüğü olabileceği düşünülmelidir. Bunun nedeni, alınan kanın  tüpte uzun süre bekletilmesidir, bu sırada kandaki hücreler şekeri tüketmeye devam eder. Öyküsünde açlık şeker düşüklüğü tarif eden ancak kısa süreli gözlemle kanda kan şekeri düşüklüğü tespit edilemeyen kişilerde, 72 saatlik uzamış açlık testi hastaneye yatırılarak yapılır. Uzatılmış açlık testinde kan şekerinde düşme olup olmadığına bakılır. Şeker düşüklüğünün pankreastaki bir tümörün insülin salgılanmasına bağlı olduğu düşünülen olgularda, pankreastaki tümörün yerini belirlemek için bilgisayarlı tomografi, magnetik rezonans inceleme ve endoskopik ultrasonografi yapılabilir.

Kan şekeri düşüklüğü nasıl tedavi edilir ?

Kan şekeri düşüklüğünün tedavisi nedene yöneliktir. İlaca bağlı ise ilaç kesilmeli, pankreasta tümör varsa tümörün çıkarılması yoluna gidilmelidir. Tepkisel kan şekeri düşüklüğü düşünülen olgularda sık aralıklarla, karbonhidrattan fakir beslenmek önemlidir. Kan şekerinin çok düştüğü durumlarda  belirtiler şiddetli ise, acil durumlarda kesme şeker (4 adet), yarım su bardağı meyve suyu veya bir çorba kaşığı bal verilebilir. Tepkisel kan şekeri düşüklüğü olan olgularda, bunların alınması tekrar bir kan şekeri düşüklüğü atağına neden olabilir.

ŞEKER HASTALIĞI  OLAN KİŞİLERDE  KAN ŞEKERİ  DÜŞÜKLÜĞÜ

Şeker hastalığı olan kişilerde en önemli sorunlardan biri tedavi sırasında kan şekeri düşmesidir. Şeker hastalığı olan kişilerde şeker düşmesi nedenleri; 1) İnsülin veya ilaç dozunun fazla gelmesi 2) Öğünün atlanması veya az yenilmesi 3) Fazla egzersiz veya  aç karına egzersiz yapılmasıdır. Şeker hastalarında kan şekeri düşüklüğünün sınırı 70 mg/dl altı olarak kabul edilir. Ancak kan şekeri yüksek giden hastalarda  daha yüksek düzeylerde de kan şekerinin hızlı düşüşüne bağlı şeker düşüklüğü belirtileri görülebilir.

Kan şekeri düşüklüğünün belirtileri nelerdir?

• - Titreme
• - Soğuk terleme
• - Kaygı, panik
• - Bulantı
• - Çarpıntı
• - Acıkma
• - Uyuşma
• - Baş dönmesi
• - Baş ağrısı
• - Konsantre olamama
• - Konuşmada güçlük
• - Halsizlik
• - Bilinç bulanıklığı

Bazen uzun süreli şeker hastalığı olan bireylerde, kan şekeri çok ciddi düzeylere  düşmesine rağmen hasta bunun farkına varmayabilir, buna kan şekeri düşüklüğünden habersizlik adı verilir. Hasta yakınlarının bu açıdan çok dikkatli olması gerekir.

Şeker hastalarında kan şekeri düşüklüğünün kaç tipi vardır?

Kan şekeri düşüklüğü hafif, orta ve ağır (ciddi) olmak üzere üç derecede gelişebilir.

1. Hafif ve orta derecedeki kan şekeri düşüklüğünü hasta kendisi tedavi edebilir.
2. Orta derecedeki şeker düşüklüğünün hafif şeker düşüklüğünden farkı, hastanın aktivitelerini belirgin şekilde etkilemesidir.
3. Ağır kan şekeri düşüklüğünde ise hastanın dışarıdan yardım almasını ve damar yolundan veya iğne ile şeker yükselticileri ile tedavi edilmesini gerektiren ve komaya neden olabilen bir tablodur.

Hangi şeker hastaları şeker düşmesi açısından risklidir?

• - Ciddi kan şekeri düşüklüğü öyküsünün olması
• - Düşük Hemoglobin A1C (<%6) düzeyi
• - Kan şekeri düşüklüğünden habersizlik
• - Uzun süreli insülin tedavisi
• - Şekerin sinirleri etkilemesi
• - Uzun süreli böbrek hastalığı
• - Düşük eğitim seviyesi, düşük gelir durumu
• - Nörobilişsel bozukluklar

Okul öncesi çocuklar, ergenler, gebeler ve yaşlılar özellikle risk altındadır. Özellikle yaşlı ve çocuk hastalarda tekrarlayan ciddi kan şekeri düşüklüğü atakları, çeşitli organlarda aşağıda özetlenen hastalıklara neden olabilir:

1. Beyin: Psikolojik ve nörolojik bozukluklar

2. Kalp: Kalp krizi, ritim bozukluğu

3. Göz: Göz içi kanaması, göz yan etkilerinde ağırlaşma

4. Diğer: Trafik, ev veya iş kazaları, ateş düşüklüğü

Şeker hastalarında kan şekeri düşüklüğü  nasıl tedavi edilir ?

1. Bilinci açık ve yutabilen hastada:

   -15-20 g glukoz (tercihen 3-4 glukoz tablet/jel, 4-5 kesme şeker veya 150-200 ml meyve suyu ya da limonata) ağız yolu ile verilir.

   - 15 dakika sonra kan şekeri  ölçülmeli,

   - Çikolata, gofret gibi yağ içerikli ürünler kullanılmamalıdır. Geç etki gösterirler.

   - Şeker düşüklüğünden sonra, hastanın öğün planında yarım saat içinde yemek programı yoksa ek olarak 15-20 g kompleks karbonhidrat alınmalıdır.

2. Çiğneme-yutma fonksiyonları bozulmuş, şuuru kapalı hastada:

   Damar  yolu ile şeker veya  kan şekerini yükseltici iğne (Glukagon) ile tedavi edilir.

   Glukagon injeksiyonu: Özellikle tip 1 diyabetli hastalarda  ciddi şeker düşüklüğü durumunda, hasta yakınları tarafından uygulanabilen 1 mg glukagon hayat kurtarıcı olabilir. Tip 2 şeker hastalığı olan ve insülin kullanan hastalarda da bu önemlidir. Bu nedenle hasta yakınları bu iğnenin nasıl yapılacağını öğrenmelidir  ve özellikle şuur bulanıklığı durumlarında hemen uygulamalıdır.

   Hastane koşullarında ise hastaya,  damar yolu ile şekerli serumlar verilir.

Kan şekeri düşmesinden nasıl korunulur?

Her kan şekeri düşüklüğü tedavi edildikten sonra nedenleri gözden geçirilmeli, gerekiyorsa eğitim tekrarlanmalıdır. Öğün atlanmamalı veya az yenilmemeli, egzersiz yapılacaksa insülin dozu azaltılmalı veya egzersiz öncesi yiyecek alınmalı, aşırı alkol tüketilmemesine dikkat edilmelidir.

Özellikle uzun etkili klasik  şeker düşürücü (sülfonilüre) ilaç  kullanımına bağlı kan şekeri düşüklüğü saptanan tip 2 diyabetli yaşlı hastaların 24-48 saat süreyle hastanede izlenmesi gerekir.

Hipoglisemi belirtilerini hissedememe (şeker düşüklüğüne habersizlik) durumu

Uzun süreli şeker  hastalığı, sıkı kan şekeri kontrolu, yoğun alkol alımı, tekrarlayan gece kan şekeri düşmeleri, kan şekeri düşüklüğünün ön belirtilerini hissedememe durumuna yol açabilir. Bu sebeple çocuk ve yaşlı hastalarda, ileri dönemde şekere bağlı böbrek ve sinir tutulumu olan  olgularda, sıkı  kan şekeri kontrol hedeflerinden kaçınılmalıdır.