LİPİD BOZUKLUKLARI (KAN YAĞLARINDA BOZUKLUKLAR)

Hiperlipidemi (Kan Yağlarının Yüksekliği) Nedir ve Ne Sıklıkta Bulunur?

Hiperlipidemi; kanda yağların (lipid) yüksekliğini ifade etmek için kullanılan tıbbi bir terimdir. Yapılan çalışmalara göre Türkiye’de her on erişkinden üçünde hiperlipidemi (kan yağları yüksekliği) mevcuttur.
Kanda esas olarak iki çeşit lipid (kan yağı) bulunur; Trigliserid ve kolesterol. Genel olarak hiperlipidemi yüksek kolesterol olarak bilinmektedir ama gerçekte hem kolesterol hem de trigliserid yüksekliği kan yağları yüksekliğini ifade eder.
Hiperlipidemi; sizin kalp krizi, felç-inme ve diğer ciddi sağlık problemleri riskinizi belirgin şekilde arttırır. Bu riskleri azaltmak için, doktorunuz kan yağları yüksekliğiniz varsa; uygun beslenme değişikliği, egzersiz ve ilaç tedavisi birlikteliğinden oluşan tedavi önerecektir. Birçok kolesterol düşürücü tedavi, esas tehlikeli olan öncelikli LDL kolesterolünüzü ve trigliseridenizi düşürmeyi hedefler. LDL yüksekliği kalp-damar hastalıklarının ana nedenidir.

Kolesterol Nedir?

Kolesterol kanınızda lipoprotein denilen proteinlere bağlanarak dolaşan yağ ürünüdür.
Vücudunuzda karaciğer tarafından, hücrelerin sağlığı ve vücudun birçok işlevi için üretilir.
Yumurta, kırmızı et, sakatat, kaymak ve yağlı peynir gibi gıdalarda da yüksek oranda kolesterol bulunur.
Hücrelerin sağlığı için belli miktar kolesterole ihtiyacı vardır ama bu belli bir miktarın üstüne çıktığında sağlık problemleri başlar. Normal kolesterol düzeyine sahip insanlarla karşılaştırıldığında yüksek kolesterolü olanların kalp-damar hastalıkları, felç-inme ve diğer sağlık problem riskleri daha fazla ortaya çıkar. Kolesterolünüz ne kadar yüksekse, bu problemlerin ortaya çıkma riski de o kadar fazladır.

Lipid (Kan Yağları) Tipleri Nelerdir?

Standart lipid (kan yağları) testinde total (toplam) kolesterol, LDL-kolesterol (kötü huylu) , HDL-kolesterol (iyi huylu) ve Trigliserid düzeyleri ölçülür.
Non-HDL-kolesterol, total kolesterolden HDL-kolesterolün çıkarılması ile basitçe hesaplanabilir ve zararlı kan yağlarının toplam seviyesini gösterir.

Hiperlipidemi (Kan Yağlarının Yüksekliği) Hangi Hastalıklara Nasıl Neden Olur?

Hiperlipidemi; sizde kalp (koroner arter hastalığı), beyin (serebrovasküler hastalık) ve kol veya bacaklarınızı besleyen, kan damar hastalıklarından oluşan (periferik arter hastalığı) kalp-damar hastalık gelişim riskinizi belirgin olarak arttırır.
Kan damarlarınızın duvarında yağ depoları birikerek plak oluşumuna neden olur. Zamanla plak birikimleri büyüyerek, damarlarınızın daralmasına ve tıkanmasına yol açarak, kalp krizi ve felç gibi kalp damar hastalıklarına yol açar.
Yüksek trigliserid seviyeleri de belli yüksek değerlerin üzerine çıkınca pankreatit (pankreas iltihabı) denilen hayatı tehdit eden ciddi sorunlar oluşturulabilir.

Hiperlipidemi (Kan Yağları Yüksekliği) Tanısı Nasıl Konulur?

Hiperlipideminin (kan yağları yüksekliğinin ) bilinen bir belirtisi yoktur, bu nedenle tespit edebilmenin tek yolu doktorunuzun, lipid profili denilen kan testini yapmasıdır. Ancak ailenizden herhangi birinde bununla ilgili belirtiler çıkmışsa sizin de doktorunuza başvurmanız gerekir.
Tüm lipid panelinizin en sağlıklı şekilde bakılabilmesi için doktorunuz sizden 9-12 saatlik açlık sonrası kan testi yaptırmanızı ister. Bu da bu sürede su dışında hiçbir şey yememeniz ve içmemeniz anlamına gelir. Her zaman açlık gerekli değildir, bu nedenle doktorunuzun sizin için yapacağı öneriye uyunuz.
Genel olarak, total kolesterol düzeyinin 200 mg/dl üstünde olması yüksek olarak değerlendirilir. Bunun yanında muhakkak LDL-kolesterol ve Trigliserid düzeyinizde ölçülür. Fakat, kan yağları için güvenli düzeyler sağlık hikayenizine ve şu anki sağlık durumunuza göre kişiden kişiye değişir, o nedenle en doğrusu bunun doktorunuz tarafından değerlendirilmesidir.

Kalp-Damar Hastalıkları İçin Diğer Risk Faktörleri Nelerdir?
Hiperlipidemiye (kan yağları yüksekliğine) ek olarak, kalp-damar hastalık riskini arttıran başka birçok risk faktörü vardır. Bunların başlıcaları;

Diabetes mellitus (şeker hastalığı)
Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
Obezite (şişmanlık)
Kronik böbrek yetmezliği
Sigara içmek
Birinci derece aile yakınlarınızda genç yaşta kalp-damar hastalık öyküsü (kadınlarda <65 yaş, erkeklerde <55 yaş) olması
İleri yaş
Stres faktörü
Erkek cinsiyet (erkekler kadınlardan daha fazla riske sahiptir) olması gibi
Birlikte olan diğer hastalıklar ve kullanılan ilaçlar

Kalp-Damar Hastalık Risk Hesaplaması Nasıl Yapılır?

Kalp-Damar hastalık gelişme riskini hesaplamak için birçok farklı hesaplayıcı programlar vardır. Doktorunuz sizin için uygun risk hesaplayıcısı ile riskinizi hesaplayarak bunu sizinle paylaşacak ve size yorumlayacak ve uygun tedaviniz için sizi yönlendirecektir.

Total Kolesterolün Önemi ve Hedef Değerleriniz Nedir?

Yüksek total kolesterol değeri sizin kalp-damar hastalık riskinizi arttırır. Fakat yüksek kolesterol için tedavi kararınız LDL-kolesterol veya HDL- kolesterol değerlerinize göre doktorunuz tarafınca verilir.
Total kolesterol <200 mg/dL ise normaldir,
200-239 mg/dL arasında ise sınırda yüksektir,
≥ 240 mg/dL ise yüksektir.

LDL-kolesterolün Önemi ve Hedef Değeriniz Nedir?

Halk arasında “kötü kolesterol” olarak bilinen LDL-kolesterol yüksekliği esas kalp-damar hastalık riskini yükselten kan yağı tipidir.
Doktorunuz LDL-kolesterol düzeyinize göre, kan yağları yüksekliği nasıl tedavi edeceğine karar verir.
Hedef LDL-kolesterol değeri, toplam kalp-damar hastalık (kalp krizi ve felç-inme ) riskinize göre doktorunuz tarafınca belirlenecektir.
Daha önce kalp-damar hastalık öyküsü ve gelecekte bu kalp-damar hastalık gelişimi için riskleriniz (yaş, cinsiyet, aile hikayesi ve diğer majör risk faktörleri gibi), sizin kişisel riskinizi belirler.
Yüksek riskli iseniz genellikle ve öncelikle LDL-kolesterolü düşürme hedeflenir.

HDL- kolesterolün Önemi ve Hedef Değeriniz Nedir?

Halk arasında “iyi kolesterol” olarak söylenilir. Çünkü HDL yüksekliği kalp-damar hastalık riskinizi azaltmaya yardımcı olur.
≥ 60 mg/dL ise yüksektir ve hedeflenen değerdir.
Erkeklerde <40 mg/dL, kadınlarda <50 mg/dL ise düşüktür.
Tek başına HDL-kolesterolünüzü yükselterek kalp-damar hastalık riskinizi azaltan tedavi tavsiye edilmemekte, diğer değerlerle birlikte tedavi planı yapılmaktadır.

Non-HDL kolesterolün Önemi ve Hedef Değeriniz Nedir?

Plak oluşumuna neden olan LDL-kolesterol ve diğer zararlı lipidlerden (kan yağlarından) oluşan değerleri gösterir.
Kalp-damar hastalıkları riskini belirlemek için iyi bir göstergedir.
Non-HDL-kolesterol hedefiniz doktorunuz tarafınca belirlenen LDL-kolesterol hedefinizin 30 mg/dL fazlasıdır.

Trigliseridin Önemi ve Hedef Değeriniz Nedir?

Trigliserid, kandaki yağların bir farklı şeklidir.
Normal trigliserid olanlarla karşılaştırıldığında, yüksek trigliseridi olanların kalp-damar riski artmaktadır
Çok yüksek trigliseridi olan insanların pankreası iltihaplanabilir (pankreatit denilen ciddi bir olay ortaya çıkar). Pankreas gıdaların vücutta parçalanması ve sindirilmesini sağlayan hormon ve sıvı üreten bir organdır. Pankreas iltihaplandığında, ciddi sağlık problemlerine neden olabilir.
<150 mg/dL ise normaldir,
150-499 mg/dL arasında ise hafif artmıştır,
500-886 mg/dL ise orta derecede artmıştır,
1000 mg/Dl’nin üzerinde ise çok yüksektir ve acil tedavi –müdahale edilmelidir.
Trigliserid yüksekliğiniz varsa doktorunuz tarafınca tedavi ihtiyacınız olup olmadığı risk durumunuz ve trigliserid düzeyinize göre yaklaşım belirlenecektir.

Ne Zaman Tarama Yaptırmalıyım?

Genellikle çocuk yaşta çocuk doktorları bir kez tarama yaparlar, ve mutlaka 18 yaşında tekrar ölçülmelidir.
Erkekler için; düzenli lipid taraması hiçbir risk faktörü yoksa 40 yaşından itibaren 1-2 yılda bir,
Kadınlar için; düzenli lipid taraması hiçbir risk faktörü yoksa menapoz sonrası ve 50 yaşından itibaren 1-2 yılda bir yapılmalıdır.
Risk faktörlerinize göre lipid tarama başlangıç yaşınız daha erken ve daha sık aralıklarla yapılması gerektiği durumlarda doktorunuzun önerilerine uymalısınız. Aile hikayesi olanlarda çocukluktan itibaren belli aralıklarla tarama ve incelemeler yapılır.

Kan Yağları Yüksekliğim Varsa Ne Yapmalıyım?

Tek başına kolesterol yüksekliği her zaman endişelenmenizi gerektirmez. Kan yağları yüksekliğinin derecesine ve seviyesine göre kalp krizi ve felç-inme riskini arttıran faktörlerden biridir. Doktorunuzla birlikte tüm risk faktörlerinizin irdelenmesi ve buna göre bir yaklaşım planlaması yapılması gerekir.

Kolesterolümü (Kan Yağlarımı) Düşürmek İçin Tedavi Almalı mıyım?

Kolesterol düşürücü tedavi başlama kararı her kişinin durumuna göre verilir. Doktorunuz o anki lipid düzeyleriniz, kalp-damar hastalığınız ve diğer risk faktörlerinizin olup olmamasına göre karar verir.
Kalp-damar (KV) hastalığınız varsa; koroner kalp hastalığı olanlarda ilaç tedavisi ile LDL-kolesterolün düşürülmesinin sağlığınıza faydalı olduğu birçok önemli çalışma ile kanıtlanmıştır. Kalp-damar hastalık varlığında doktorunuz muhtemelen ilaç (statin) tedavisi önerir. Tedavi başlandıktan sonra doktorunuzun belirlediği zamanda LDL-kolesterolünüzü kontrol ettirmelisiniz, eğer 70 mg/dL’den daha fazla ise doktorunuz tedavinizde gerekli gördüğü değişikliği yapacaktır. İlaç tedavisinin yanında beslenme ve egzersiz alışkanlıklarını içeren yaşam biçim değişikliğinin de muhakkak gerekli olduğu ve uygulaması da şarttır.
Kalp-damar hastalığınız yoksa; genel olarak tedavi hedefi Kalp-damar hastalığı olanlar kadar sıkı değildir, fakat doktorunuzun tavsiyesine göre kolesterol düşürücü tedaviden faydalanarak kalp-damar hastalık oluşma risklerini düşürürler.
Sizin için ne zaman ve ne dozda uygun tedavi başlanmasını öğrenmek için Endokrinoloji ve Metabolizma hastalıkları uzmanınızca karar verilecektir.

Kolesterolümü İlaçsız Düşürebilir miyim?

Kalp-damar hastalığınız yoksa veya kalp-damar hastalık riskiniz düşükse ilaçsız kolesterol değerlerinizi düşürmeniz doktorunuz tarafından yaşam tarzı değişikliği temel olmak üzere önerilecektir.
Kırmızı et, sakatat, kızartma, yağlı peynir ve doymuş yağ içeren yiyeceklerden (kaymak, kuyruk yağı v.b.) uzak durarak, kilo vererek (fazla kilolu iseniz) ve düzenli egzersiz yaparak kolesterolünüzü sadece belli oranda (%10-15) düşürebilirsiniz;
Yukarıdakileri yapmanıza rağmen kolesterolünüz yeterli düzeye düşmese de bunları yapmaya devam edin, çünkü bu sizi daha sağlıklı yapacaktır.

Trigliserid Düzeylerimi Nasıl Düşürebilirim?

Birçok hastada kalp-damar riski azaltmak için tek başına trigliserid düzeylerini düşürecek tedaviye ihtiyaç duyulmaz, ancak kolesterol ile birlikte yüksekse trigliseridi de düşürmek fayda sağlar.
Yüksek trigliserid düzeyi ile birlikte LDL-kolesterol yüksekliğinizde varsa, doktorunuzun öncelikle önereceği statin grubu ilaç gibi LDL-kolesterol düşürücü tedaviden fayda görebilirsiniz.
Doktorunuz kalp-damar hastalık riskiniz ve trigliseridiniz yüksekse fibrat grubu veya omega-3 yağ asidi grubu ilaç önerebilir.
Çok yüksek trigliserid düzeylerinde (>1000 mg/dL) pankreatit riskini azaltmak için doktorunuz öncelikle ve ivedilikle trigliserid düşürücü tedavi başlayacaktır. Hatta daha önce yüksek trigliseride bağlı pankreatit öykünüz varsa daha düşük trigliserid düzeylerinde tedavi önerilir.

Trigliserid düzeylerimi ilaç olmadan düşürebilir miyim?

Eğer kilo verirseniz (fazla kilolu iseniz),
Düzenli egzersiz yaparsanız,
Çok fazla şeker ve karbonhidrat içeren yiyecek ve içecek (beyaz ekmek, meyve suyu, hazır paketlenmiş gıda ve tatlı gibi) tüketmezseniz,
Kırmızı et, yağ, kızartma, yağlı peynir gibi gıdaları keserseniz, zeytin ,fındık, ceviz gibi yağ içeriği yüksek gıdaları aşırı tüketmezseniz,
Alkol alımını azaltmanız (genellikle kadınlar için en fazla 1 içki/gün, erkekler için 2 içki/gün olarak kabul edilir), mümkünse kesmeniz trigliseridlerinizin düşmesine yardımcı olacaktır. Eğer trigliserid düzeyleriniz 500 mg/dL’den yüksekse normal miktarda bile alkol almanın sizin için güvenilir olup olmadığını doktorunuza sormanız uygun olur.

Diyabet (Şeker Hastalığı ) Varlığında Kan Yağı Düşürücü Tedavi Almalı mıyım?

Tip 1 veya tip 2 diyabet varlığı kalp hastalıkları için yüksek risk demektir.
Doktorunuz bu durumda orta veya yüksek doz ilaç tedavisini muhakkak önerecektir.
Şeker hastalarında kan yağları hedef değerleri şeker hastalığı olmayanlara göre daha düşük olarak belirlenmiştir.

Yaşam Biçim Değişikliğinde Neler Yapmam Gerekli?

Beslenme; tereyağ, yumurta sarısı, sakatat, yağlı et, süt, yoğurt, peynir gibi özellikle katı (doymuş) yağlar ve kolesterolden zengin yiyecekler tüketilmemeli veya sıklığı azaltılmalıdır. Diyetinizin içeriğinde yağlar %35’den az olmalıdır. Bunun yanında yağ içeriği yüksek besinler fındık, ceviz v.b. belli miktarın üzerinde tüketilmemeli. Zeytinyağı, fındıkyağı ve belli miktarı geçmeyecek oranda yarı doymuş yağları (ayçiçek, mısır yağı v.b.) içeren bir beslenme tarzı olmalıdır, margarin türü katı yağlar kullanılmamalıdır. Hazır paketli, koruyucu içeren gıdalar terk edilmelidir.
Egzersiz; düzenli aerobik egzersiz (en az haftada 3 gün 50 dakika veya 5 gün 30 dakika) LDL-kolesterolünüzü ve trigliseridinizi düşürür, HDL-kolesterolünüzün yükselmesini sağlar.
Kilo verme; eğer fazla kilonuz var veya obezite hastalığınız varsa kilonuzun %10 kaybı total kolesterol, LDL-kolesterol ve trigliseridlerin düşmesine ve HDL-kolesterolünüzün yükselmesine neden olur.
Sigaranın ve alkolün bırakılması da direk kalp-damar hastalık riskinin azalmasına yardımcı olur.
Uyku ve yemek saatlerinin düzenli olması, stresten uzak kalınması da önemli yaşam biçimi değişikliklerindendir.