ENDOKRİNOLOJİ NEDİR ?

Endokrinoloji nedir?

Endokrinoloji, hormonlarımızın yapım ve salgılanmasından sorumlu olan endokrin sistem ve bu sistemin hastalıklarıyla ilgilenen bir tıp bilimidir.

Endokrin sistem nedir?

Endokrin sistem endokrin bezlerin (iç salgı bezleri) oluşturduğu bir sistemdir. Bu bezler vücudumuzun her yerine dağılmış durumda bulunurlar. Endokrin bezler hormon sentez ve salgısı yapan organlardır. Hormonlar vücudumuzdaki değişik aktiviteleri kontrol eder. Hormonların kontrol ettiği aktiviteler başlıca şunlardır:

Metabolizma
Üreme
Büyüme ve gelişme
Hareket
Enerji üretimi ve harcanması
Çevresel uyaranları algılama ve tepki verme

Hormonlar salgılandıkları bezden kana karışarak görev yapacakları organa giderler ve etkilerini gösterirler.

Hormon üreten endokrin bezler hangileridir? Görevleri nelerdir?

Endokrin sistemi oluşturan salgı bezleri ve görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Hipotalamus: Vücut sıcaklığı, acıkma, susama, uyku, cinsel işlevler ve duygu durumunun düzenlenmesinde rol alır. Diğer endokrin bezlerden hormon salgılanmasını düzenler.
Hipofiz: Diğer endokrin bezlerin çalışmasını düzenleyen ana bezdir. Büyüme için gerekli hormonların salgılanmasından sorumludur.
Tiroid: Metabolizmanın düzenlenmesi, enerji harcanması ve birçok organın düzenli çalışması için gerekli tiroid hormonlarının yapımı ve salgılanmasından sorumludur.
Paratiroid: Vücuttaki kalsiyum dengesinin düzenlenmesinden sorumludur.
Pankreas: Kan şekerini düzenleyen insülin hormonunun yapım ve salgılanmasından sorumludur.
Böbreküstü bezi: Stresle mücadele etmemizi sağlayan (kortizol, adrenalin, noradrenalin) ve kan basıncını düzenleyen (aldosteron, adrenalin, noradrenalin) hormonların yapım ve salgılanmasından sorumludur.
Yumurtalıklar: Üremeden sorumludurlar. Sadece kadınlarda bulunan overler kadınlık hormonu olan östrojen ve progesteronun; sadece erkeklerde bulunan testisler erkeklik hormonu olan testosteronun yapım ve salgılanmasından sorumludurlar.
Pineal bez: Uykuyu düzenleyen melatonin hormonunun yapımından sorumludur.

Endokrin fonksiyonları etkileyen faktörler nelerdir?

Normal koşullarda endokrin bezler belli bir düzen ve uyum içinde çalışırlar. Ancak vücudumuz bu düzen ve uyumu etkileyen doğal ve doğal olmayan birçok değişime maruz kalır. Bu değişimler ergenlik, yaşlanma ve gebelik gibi doğal süreçlerde olabileceği gibi genetik ve çevresel faktörlerle, bazı hastalıkların seyrinde, bazı ilaç ve bitkisel ürünlerin kullanımı sonucunda patolojik de olabilir. Aşağıdaki durumlar buna örnektir:

Yaşlanma: Yaşa bağlı değişikliklere rağmen, yaşlı insanlarda endokrin sistem düzgün çalışır. Yaşlanma doğal bir süreçtir ancak gerek yaşlanmanın kendisi, gerek genetik faktörler, gerekse eşlik eden diğer hastalıklar nedeniyle hormonların yapımı ve metabolizması etkilenebilir. Örneğin; yaşlanma ile birlikte şeker hastalığı görülme sıklığı artar, büyüme hormonu düzeyleri azalır, kadınlarda 50-55 yaş arasında menopoz görülür.
Hastalıklar: Kronik hastalıkların seyri ve tedavisi sırasında da hormonların yapım ve yıkımı etkilenebilir. Bunlara örnek olarak cerrahi, radyasyon, travma, enfeksiyon, kalp ve böbrek hastalıkları, kanser ve kanser tedavileri sayılabilir.
Stres: Fiziksel ve psikolojik stres böbreküstü bezlerinden stres hormonları olan kortizol ve epinefrinin salgılanmasına yol açar. Stresle baş edebilmek bu hormonlar sayesinde mümkün olur. Fiziksel stres, psikolojik strese göre daha fazla hormon salgılatır. Fiziksel strese örnek olarak travma, yanık, enfeksiyon, ateş, cerrahi işlemler, ciddi hastalıklar ve alerjik durumlar sayılabilir.
Çevresel faktörler: Bazı çevresel endokrin bozucular hormonların işlev görmesini etkileyerek endokrin sistem işleyişini bozabilirler. Bunlar arasında kimyasallar, pestisitler, tarım ilaçları, gıdalardaki katkı maddeleri, ağır metaller sayılabilir. Bunlar ya hormon gibi davranarak hormon fazlalığı bulgularına, ya da hormonun etkilerini engelleyerek hormon eksikliği bulgularına yola açarlar. Yol açtıkları tablolar arasında doğumsal bozukluklar, cinsel gelişim bozuklukları, kısırlık, bağışıklık sisteminde bozukluklar, şişmanlık, şeker hastalığı ve tiroid bezi bozuklukları sayılabilir.
Genetik

En sık görülen endokrin hastalıklar ve bozukluklar nelerdir?

Endokrin sistemin hastalıkları hormon fazlalığı, hormon eksikliği, hormonların etkisine direnç veya endokrin bezlerde büyüme (örneğin tümör ve nodüller) şeklinde karşımıza çıkabilir. Endokrin bezlerin etkilendiği bazı hastalıklar şunlardır:

Diyabet (şeker hastalığı)
Obezite (şişmanlık)
Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
Lipid bozuklukları (kan yağlarında bozukluklar)
Metabolik sendrom
Guatr
Tiroid nodülü
Hipotiroidi (tiroid bezinin az çalışması)
Hipertiroidi (tiroid bezinin çok çalışması)
Hashimoto hastalığı
Tiroid kanseri
Hipofiz adenomu
Hipofiz yetmezliği
Prolaktin hormon fazlalığı
Akromegali (büyüme hormonu fazlalığı)
Adrenal kitle (böbreküstü bezinde kitle)
Addison hastalığı (adrenal bez yetersizliği)
Cushing sendromu (kortizol hormon fazlalığı)
Polikistik over sendromu
Hirsütizm (kadında tüylenme artışı)
Jinekomasti (erkekte memelerde büyüme)
Hipogonadizm (seks hormon yetersizliği)
Hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü)
Osteoporoz (kemik erimesi)
D vitamini eksikliği
Hiperparatiroidizm (paratiroid hormon yüksekliği)
Hipoparatiroidizm (paratiroid hormon düşüklüğü)

Endokrinoloji uzmanı kimdir?

Endokrinoloji uzmanı endokrin sistem hastalıklarıyla uğraşan doktordur. Endokrinoloji uzmanları endokrin bezleri etkileyen hastalıkların tanısını koyarlar ve tedavisini yaparlar. Genellikle karmaşık olan ve vücudumuzdaki birçok sistemi içeren hastalıkları nasıl tedavi edeceklerini bilirler. Birinci basamak doktorunuz, endokrin sistem ile ilgili bir sorununuz olduğunda sizi bir endokrinoloji uzmanına sevk eder.

Diyabet

Obezite (şişmanlık)

Tiroid hastalıkları

Metabolik bozukluklar

Hormonların fazla ya da az üretimi

Menopoz

Osteoporoz

Hipertansiyon

Yağ metabolizması ile ilgili hastalıklar

İnfertilite (kısırlık)

Büyüme geriliği (boy kısalığı)

Salgı bezlerinin tümörleri

Endokrinoloji uzmanları ne tip bir eğitim alırlar?

Endokrinoloji uzmanları altı yıllık tıp fakültesini bitirirler ve sonrasında dört veya beş yıllık iç hastalıkları ihtisas programını tamamlarlar. Üç yılı da hormon hastalıklarına nasıl tanı koyacaklarını ve tedavi edeceklerini öğrenmek için geçirirler. Hem iç hastalıkları, hem de endokrinoloji ihtisasını yapabilmek için iki ayrı sınava girerler. Her iki uzmanlığı bitirirken de yine sınava girerler. Bu sınavları geçtikten sonra uzman olmaya hak kazanırlar. Bir endokrinoloji uzmanının eğitimi toplam 13 yıldan fazla zaman almaktadır.